सुख्खा बन्दरगाह र यसको खास प्रयोजन
सुख्खा बन्दरगाह भनेको समुन्द्रसम्म प्रत्यक्ष पहुँच नभएका मुलुकहरूले आफ्ना आयात र निर्यातका सामानहरूको भण्डारण, र वितरण गर्न प्रयोग गर्ने स्थल हो। यसले समुन्द्रका प्रमुख बन्दरगाहहरूबाट रेल वा सडकमार्फत मालसामान ल्याई आन्तरिक क्षेत्रमा वितरण गर्ने काम गर्दछ। सुख्खा बन्दरगाहको खास उद्देश्य भनेको आयात–निर्यात प्रक्रियालाई सरल बनाउँदै व्यापारमा लागत र समय घटाउनु हो। यस्ता बन्दरगाहहरू प्रभावकारी भण्डारण प्रणाली, भन्सार निकासी (custom clearance), र व्यापार सहजीकरणको लागि विशेष डिजाइन गरिएका हुन्छन्। तर, वीरगन्ज सुख्खा बन्दरगाहजस्तो केन्द्रलाई कोइलाजस्तो प्रदूषक वस्तुको प्रशोधन स्थल बनाउनु यसको वास्तविक उद्देश्य विपरीत एक मूर्खतापूर्ण निर्णय हो।
बिना प्रशोधित कोइला : वातावरणीय र आर्थिक बोझ
बिना प्रशोधित कोइलालाई खानीबाट सिधै वीरगन्ज सुख्खा बन्दरगाहमा ल्याएर यहाँ प्रशोधन गर्दा धूलो र फोहोरको समस्या उत्पन्न भएको छ। प्रशोधनका क्रममा काम नलाग्ने अवशिष्ट पदार्थहरूको व्यवस्थापनको कुनै ठोस योजना छैन। यसले स्थानीय वातावरणमा हावाको गुणस्तर घटाउनुका साथै माटो र पानी प्रदूषित बनाउने छ। यो नकारात्मक प्रभाव वीरगन्ज मात्र नभई वरपरका क्षेत्रमा पनि फैलिने खतरा छ।
प्रशोधनको लागि अनुपयुक्त स्थान
वीरगन्ज सुख्खा बन्दरगाह कोइलाको प्रशोधनका लागि उपयुक्त स्थान होइन। यो बन्दरगाह अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारका लागि तयार गरिएको स्थान हो, जहाँ यस्तो प्रशोधनले धूलो र फोहोरको मात्रा बढाएर यसको प्राथमिक उद्देश्यलाई नै खलल पुर्याउँछ। आवश्यक उपकरण र प्रविधिको अभावमा यहाँ कोइलाको प्रशोधन गर्नु वातावरणीय र व्यवस्थापकीय दुवै दृष्टिले गलत छ।
धूलो र फोहोरको व्यवस्थापन चुनौती
कोइलाको प्रशोधन गर्दा धूलो र फोहोरको उच्च मात्रा उत्पन्न हुन्छ। यस्तो फोहोरलाई व्यवस्थापन गर्न यहाँ कुनै प्रभावकारी योजना नभएको देखिन्छ। काम नलाग्ने फोहोरले स्थानीय भूमि र जनजीवनमा दीर्घकालीन नकारात्मक प्रभाव पार्नेछ।
कामदारको स्वास्थ्यमा जोखिम
सुख्खा बन्दरगाहमा कोइलाको प्रशोधनमा काम गर्ने कामदारहरूको स्वास्थ्य जोखिमपूर्ण अवस्थामा रहेको छ। आवश्यक व्यक्तिगत सुरक्षात्मक उपकरण (PPE) को अभावले उनीहरूको श्वासप्रश्वास प्रणाली, छाला, र आँखामा गम्भीर असर पर्ने सम्भावना छ। यसले कामदारहरूको कार्यक्षमता घटाउनुका साथै उनीहरूको जीवनस्तरलाई प्रभावित बनाउनेछ।
आर्थिक नोक्सान र अदूरदर्शी निर्णय
रक्सौलमा तयारी प्रशोधन केन्द्र हुँदा पनि कोइलाको प्रशोधन नेपालमै गर्ने निर्णयले ठुलो आर्थिक नोक्सान पुर्याएको छ। प्रशोधनको लागि आवश्यक पूर्वाधार र प्रविधिमा अनावश्यक खर्च गर्नुको सट्टा यसलाई व्यवस्थित र प्रभावकारी तरिकाले आयात गर्न सकिन्थ्यो। यो निर्णयले स्रोत र समयको दुरुपयोग मात्र होइन, देशको औद्योगिक विकास र आधुनिकीकरणमा नजानिदो किसिमले अवरोध सिर्जना गरिरहेको छ।
कोइलाको वर्तमान प्रयोग र वैकल्पिक समाधान
नेपालमा हाल कोइलाको प्रयोग मुख्यतः उद्योगहरू, इँटा भट्टा, र सिमेन्ट कारखानामा भइरहेको छ। यी क्षेत्रलाई क्रमिक रूपमा जलविद्युतको प्रयोगमा रूपान्तरण गर्न प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ। नेपाल जलविद्युतमा प्रचुर सम्भावना भएको देश हो, र यो सम्भावनालाई प्रभावकारी रूपमा उपयोग गर्न सकेमा कोइलामाथिको निर्भरता घटाएर वातावरणमैत्री ऊर्जा प्रयोगमा देशलाई अगाडि बढाउन सकिन्छ।
साथै, पेट्रोलियम पदार्थमा आधारित क्षेत्रहरू जस्तै यातायात र अन्य उद्योगहरूलाई पनि विद्युतीय प्रविधिमा रूपान्तरण गर्न विलम्ब गर्नु हुँदैन। विद्युतीय सवारी साधन र औद्योगिक उपकरणहरूको प्रयोगलाई बढवा दिनु ऊर्जा खपतको दिगो समाधान हो। यो दृष्टिकोणले आर्थिक र वातावरणीय लाभ मात्र होइन, देशलाई दीर्घकालीन ऊर्जा सुरक्षातर्फ पनि अग्रसर गराउनेछ। यो पनि पढ्नुहोस्: A Sustainable Future for Nepal: Embracing Electric Buses in towns and Railway Connectivity across Major Cities
कोइलाको आयातमा जम्बो ब्याग प्रयोग : सुरक्षित र वातावरणमैत्री समाधान
नेपालको सन्दर्भमा कोइलाको आयात गर्दा, वातावरणीय प्रभाव न्यून गर्न, ढुवानीलाई सहज बनाउन, र फोहोर व्यवस्थापनमा सुधार ल्याउन जम्बो ब्याग (Jumbo Bag) को प्रयोग एक उत्कृष्ट समाधान हो। यस किसिमका ब्यागहरू हाल औद्योगिक क्षेत्रहरूमा व्यापक रूपमा प्रयोग हुँदै आएको छ, जसले ढुवानीका क्रममा सुरक्षा र गुणस्तरको सुनिश्चितता प्रदान गर्दछ।
जम्बो ब्यागहरू मजबुत, पानी प्रतिरोधी, पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने, र तौलअनुसार सजिलै प्याक गर्न मिल्ने हुन्छन्। कोइलाको लागि यस्ता ब्यागहरूको प्रयोग गर्दा धूलोलाई फैलिन नदिन सकिन्छ, जसले वातावरणीय प्रदूषण कम गर्छ। थप रूपमा, हरेक ब्यागमा १ टन वा १.५ टन जति कोइला प्याक गर्न सकिने क्षमता हुन्छ, जसले ढुवानी र भण्डारण दुवैलाई प्रभावकारी बनाउँछ।
यस्ता ब्यागहरूमा सामग्रीको प्रकार, तौल, र स्रोतको स्पष्ट लेबलिङ्ग (labeling) पनि गर्न सकिन्छ, जसले भन्सार प्रक्रियामा सहजीकरण ल्याउनुका साथै अन्तिम प्रयोगकर्ताका लागि आवश्यक जानकारी उपलब्ध गराउँछ। यसरी जम्बो ब्यागको प्रयोगले कोइलाको आयातलाई सुरक्षित, व्यवस्थित, र वातावरणमैत्री बनाउँदै औद्योगिक क्षेत्रको व्यावसायिक मानकलाई पनि अगाडि बढाउनेछ।
अन्त्यमा, वीरगन्ज सुख्खा बन्दरगाहमा अन्य देशमा उत्पादित कोइलाको प्रशोधन गर्नु नेपालका लागि गलत निर्णय हो, जसले वातावरणीय र आर्थिक क्षेत्रमा नकारात्मक असर पारिरहेको छ। यस्ता निर्णयहरू लिनुअघि दिगो विकास र वातावरणीय प्रभावलाई मध्यनजर गर्दै वैज्ञानिक र व्यावसायिक अध्ययनमा आधारित योजना तयार पार्नु अत्यावश्यक छ।